Aktualności

Dnia 28 września 2022 r. w siedzibie Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Białymstoku odbyła się konferencja prasowa, podczas której zaprezentowano skarb unikatowej wczesnośredniowiecznej biżuterii wykonanej ze srebra i brązu. Słuchy o tym wyjątkowym zespole zabytków krążyły od lat, dopiero teraz udało się je namierzyć odpowiednim służbom.

Słowo „skarb” kojarzy się najczęściej z drewnianą skrzynią wypełnioną złotymi dukatami, zakopaną w tajemniczym miejscu. Podsyca to wyobraźnię do tego stopnia, że w każdej niemal miejscowości usłyszeć można legendy o tak zgromadzonym bogactwem i jego poszukiwaniach. „Skarb” to również termin używany przez archeologów i numizmatyków, choć niektórzy z nich wskazują, że ze względu na wcześniej wspomniane popularne skojarzenia, nie jest to nazwa zbyt szczęśliwa. Niemniej poprzez „skarb” rozumieją oni znalezisko gromadne monet, biżuterii i surowca srebrnego (tzw. placków) lub żelaznego (w postaci grzywien siekiero- i grotopodobnych). We wczesnym średniowieczu przedmioty te mogły służyć jako płacidło, a więc pełnić funkcje pieniądza. Mogły – ponieważ wskazuje się również, że być może odgrywały też/lub pewną rolę w rytuałach magicznych towarzyszących np. wymianie.

Archeolog rzadko kiedy ma okazję natknąć się na skarb podczas regularnych prac wykopaliskowych. Precjoza ukrywano bowiem zazwyczaj z dala od osad i grodów, na pozostałościach których skupiają się głównie archeolodzy. Do ich rąk równie sporadycznie przekazywane są wszystkie elementy takiego znaleziska. Zwykle na skarby natrafia się nieoczekiwanie w trakcie prac rolnych, leśnych czy budowlanych, a ich zawartość szybko ulega rozproszeniu między znalazców i inne – mniej lub bardziej zorientowane w temacie – osoby. Nie trzeba chyba dodawać, że dzieje się to ze szkodą dla nauki.

Wydaje się, że z podobną sytuacją mamy do czynienia w przypadku ujawnionego publicznie w końcu września skarbu z Podlasia. Prawdopodobnie odkryto go w okolicach Brańska, o czym niepotwierdzone informacje miały krążyć wśród archeologów już od lat 90. XX w. (!). Dopiero kilka miesięcy temu służby konserwatorskie otrzymały zgłoszenie w tej sprawie i niezwłocznie powiadomiły odpowiednie służby. Odzyskanie bezcennego skarbu to efekt współpracy Wojewódzkiej Komendy Policji w Białymstoku i Podlaskiej Krajowej Administracji Skarbowej, przy udziale koordynatorów ds. dóbr kultury. Aktualnie prowadzone jest postępowanie o paserstwo przeciwko osobie, która przyznała się do posiadania skarbu od wielu lat.

W skład znaleziska wchodzi prawie 50 (!) ozdób datowanych na przełom X i XI w. i wykonanych ze srebra, brązu oraz szkła. Są to m.in. bogato zdobione srebrne zawieszki półksiężycowate zwane lunulami, różne typy srebrnych zausznic, srebrnych paciorków z guzami oraz paciorków szklanych, a ponadto brązowe bransoletka, pierścionek oraz fragmenty łańcuszka. Wszystkie te przedmioty ukryto w niewielkim, zdobionym ceramicznym naczyniu. 

Zdaniem prof. Małgorzaty Dajnowicz, Podlaskiego Konserwatora Zabytków, „Wczesnośredniowieczna biżuteria prezentuje wysoki kunszt wykonania. Ze wstępnych ustaleń wynika, iż przedstawione zausznice półkoliste z zawieszkami na łańcuszkach mogą wywodzić się z kręgu orientalno-bizantyjskiego. Być może były produktem miejscowym powstałym pod wpływem impulsów przenikających na nasze ziemie lub importem z miejsca ich wytworzenia. Zausznice podobnego typu znaleziono m.in. w skarbie z Góry Strękowej, z Obry Nowej i w skarbie z Zalesia. Z kolei przedstawione paciorki łukowate są znaleziskiem stosunkowo rzadkim. Podobne egzemplarze również odnaleziono w skarbie z Góry Strękowej”. 

Wyjątkowy zbiór biżuterii wymaga jeszcze oczywiście bardziej zaawansowanych badań, na wyniki których czekamy z niecierpliwością. Prof. Małgorzata Dajnowicz zapewniła, że podjęte zostaną starania by skarb pozostał w regionie podlaskim i trafił do któregoś z tutejszych muzeów jako depozyt. 

________________
Ewelina Siemianowska (ur. 1981) historyk i archeolog, oba kierunki ukończyła na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Interesuje się wczesnym średniowieczem, w tym zwłaszcza osadnictwem i komunikacją, którym poświęciła szereg artykułów naukowych. Pracuje w Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie, jest redaktorem portalu wczesneśredniowiecze.pl.