Aktualności

Gdy islam przelewał się przez cieśninę Gibraltarską na Półwysep Iberyjski, nie tylko kultura i architektura uległa wpływom arabskim, ale i bardziej przyziemne aspekty życia. Nadeszła islamska zielona rewolucja, a wraz z nią nowe rośliny i technologie rolnicze. Czy jednak naprawdę miała ona miejsce? 

Choć zielone rewolucje wprowadzało ONZ w latach 60. XX w., to badacze używają tego terminu także do opisu systemowych przemian agrarnych z innych okresów historycznych. Do tego rodzaju procesów należy islamska zielona rewolucja. Po raz pierwszy termin ten zaproponował w 1974 r. historyk gospodarczy Andrew Watson, który stwierdził, że ekspansja terytorialna kalifatu między VII a X w. doprowadziła do wprowadzenia w śródziemnomorskiej części Europy, a szczególnie na Półwyspie Iberyjskim i w Afryce Północnej, 18 nowych gatunków roślin i zbóż (np. ryż, cytrusy, bawełna) oraz technologii rolniczych (np. nawadnianie). Zwiększono w ten sposób ilość plonów, co umożliwiło wzrost liczby ludności, a w konsekwencji przyspieszenie procesów urbanizacyjnych oraz gospodarczych. Idea A. Watsona spotkała się jednak z krytyką, w której najczęściej podnoszono to, że wszystkie nowości, które mieli wprowadzić Arabowie już wcześniej funkcjonowały na niektórych obszarach Europy lub terytoriach należących dawniej do Cesarstwa Rzymskiego.

Ostatnio jednak Helena Kirchner, Guillermo García-Contreras, Corisande Fenwick i Aleks Pluskowski zajęli się modelem islamskiej zielonej rewolucji i przedstawili swoje postulaty badawcze w artykule „Re-thinking the ‘Green Revolution’ in the Mediterranean world”, za który otrzymali w tym roku nagrodę Antiquity Prize. Jest to doskonała okazja, aby przybliżyć dyskusję na ten temat. Badacze podjęli we wspomnianej pracy kwestię zmian agrarnych i cywilizacyjnych w kontekście przemian środowiska naturalnego, jakie miały miejsce w VIII – X w. oraz spojrzeli szerzej na ten problem. Stwierdzili, że problem w badaniu islamskiej zielonej rewolucji leży w tym, że większość badaczy tego zagadnienia skupia się jedynie na uprawie roślin. Natomiast prawdziwa istota omawianych procesów leży w produkcji żywności każdego rodzaju. Ich zdaniem arabskie panowanie zmieniło ją na wielu płaszczyznach, jak uprawy, hodowla czy połów ryb. Wprowadzenie nowych gatunków zwierząt hodowlanych mogących sobie poradzić w trudniejszych warunkach naturalnych doprowadziło do produkcji mięsa i nabiału w miejscach wcześniej nieprzystępnych. Nieużytki wykorzystywane jako pastwiska były następnie użyźniane produktami przemiany materii tychże zwierząt, a po jakimś czasie mogły stać się polami uprawnymi. Równocześnie szeroko zakrojone prace ziemne i irygacyjne zmieniały krajobraz na bardziej sprzyjający rolnictwu. Badacze zwracają też uwagę, że choć faktycznie niektóre rozwiązania technologiczne czy gatunki roślin były lokalnie znane w czasach antycznych, to dopiero ekspansja islamu sprawiła, że stały się powszechniejsze. Jeszcze innym aspektem, którego nie bierze się zwykle pod uwagę, pozostaje funkcjonowanie na obszarach kalifatów dwóch kultur rolnych, które zmieniały się w różnym tempie. Pierwsza lokalna była mocno odporna na zmiany i oparta na tradycyjnej gospodarce rolnej, zaś druga - arabska wprowadzała innowacja szybko i dotyczyła głównie gospodarstw należących do nowych elit. Wszystko to sprawia, że badacze tego zagadnienia powinni pracować na danych pochodzących z makroregionów, a nie tylko pojedynczych stanowisk archeologicznych.

Do dzisiaj nie ma jednoznacznej odpowiedzi czy islamska zielona rewolucja miała miejsce, ale nowy spojrzenie na ten problem mogą rozbudzić zapał na jego rozwiązanie. Mamy nadzieję, że postulaty wymienionych wcześniej badaczy zostaną w środowisku naukowym wysłuchane i rozpoczną szeroko zakrojone badania ponadregionalne nad tym bardzo interesującym zagadnieniem. 

_______________
Marcin Wieczorek (ur. 1993) poznański historyk i archeolog, a obecnie doktorant na Wydziale Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i pracownik Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie. Interesuje się wczesnośredniowiecznym Kaukazem, szczególnie kontaktami między tym regionem a Bizancjum miedzy IV a VI w. n.e., oraz początkiem chrześcijaństwa w Gruzji. Prywatnie pasjonat fotografii i astronomii.

Powyższy artykuł jest chroniony przez przepisy prawa autorskiego.
Redakcja wyraża zgodę na kopiowanie i przedrukowywanie tylko całości artykułu pod warunkiem zamieszczenia imienia i nazwiska autora, informacji o nim oraz informacji o źródle (link do wczesneśredniowiecze.pl).