Aktualności

W marcu 2025 r. interdyscyplinarny zespół naukowców otworzył grób Ottona I Wielkiego w katedrze w Magdeburgu. Od tego czasu trwają prace badawcze, konserwatorskie i dokumentacyjne pochówku tego wyjątkowego władcy, którego porównuje się do Karola Wielkiego.

Otton I pochodził z dynastii Ludolfingów, urodził się w 912 r. jako syn Henryka I Ptasznika i jego drugiej żony, Matyldy z Ringelheim. Ojciec Ottona jako pierwszy z dynastii zdobył koronę niemiecką (w 919 r.), a po jego śmierci w 936 r. sam Otton został koronowany na króla Niemiec w Akwizgranie, co w sposób oczywisty nawiązywało do jednego z najwybitniejszych władców średniowiecza – Karola Wielkiego. Pokazywało też już wtedy ambicję i plany młodego Ottona, który w 962 r. stał się cesarzem stworzonego przez siebie wielonarodowego związku państw, czyli Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. Stanowiło ono kontynuację karolińskiego państwa wschodniofrankijskiego i formalnie przetrwało do wojen napoleońskich (do 1806 r.).

Jeszcze za życia ustanowił swoim następcą swego małoletniego wówczas syna Ottona II, uwiecznionego później na drzwiach gnieźnieńskich. Podobnie jak Karol, tak i Otton I próbował powiększyć swe władztwo o terytoria należące do Cesarstwa Bizantyjskiego: po fiasku misji dyplomatycznej Liutpranda z Cremony, podjął działania wojenne w bizantyjskiej części Italii. Konflikt zakończył układ, na mocy którego obaj cesarze – Otton I i Jan I Tzimiskes – uznali swoje cesarskie tytuły. Przypieczętowano go małżeństwem Ottona II z Teofano, krewną cesarza wschodniorzymskiego. Ze związku tego urodził się Otton III, uczestnik zjazdu gnieźnieńskiego w 1000 r. i zwolennik idei odnowienia Cesarstwa Rzymskiego, w którym Słowiańszczyzna byłaby jedną z istotnych składowych. 

Otton I prowadził również ekspansywną politykę wobec Słowian – podbijał ich ziemie, lokując na nich marchie; pobierał trybut od Mieszka I, księcia Polan. Powstrzymał też niszczące Europę Środkową najazd koczowniczych Madziarów, zadając im klęskę w bitwie stoczonej na Lechowym Polu w 955 r. Nie dziwi zatem, że potomkowie nadali mu przydomek „Wielki”.

Zmarł po ciężkiej chorobie w maju 973 r. w pałacu królów niemieckich w Memleben, czyli w tym samym miejscu, gdzie jego ojciec. Jego syn i następca zorganizował mu wspaniałe trzydziestodniowe uroczystości pogrzebowe, po których cesarza złożono do grobu w katedrze w Magdebrgu, gdzie spoczął obok swej pierwszej żony Edyty Angielskiej. 

Pierwszy kościół poświęcony św. Maurycemu w Magdeburgu powstał z inicjatywy Ottona I w 937 r., a po jego rozbudowie w 955 r. zyskał status katedry. Najprawdopodobniej miała ona jedną nawę główną z czterema nawami bocznymi, szerokość 41 m, długość 80 m i wysokość do 60 m. Najprawdopodobniej – gdyż wskazują na to wyniki badań archeologicznych prowadzonych w 2003 r. Sama katedra nie przetrwała pożaru miasta w 1207 r., po którym zachowało się jedynie jej skrzydło południowe. W dwa lata później z inicjatywy arcybiskupa Albrechta II von Kefernburga rozpoczęto trwające 300 lat (!) prace budowlane nad nową i jedną z pierwszych na terenach niemieckich gotyckich katedr. Wtedy też umieszczono sarkofag Ottona I w chórze wysokim budowli. Do XVI w. stanowiła ona ważne miejsce pielgrzymek do relikwii św. Maurycego, a od czasów reformacji pozostaje jedną z ważniejszych świątyń luteran (mieści się tu siedziba Niemieckiego Kościoła Ewangelickiego). 

Na początku 2025 r. interdyscyplinarny zespół naukowców rozpoczął realizację szeroko zakrojonych badań sarkofagu Ottona I. Jego „ramę” wykonano z wapienia; długość dłuższego boku wynosi ponad 2 m, zaś krótszego 0,6 m. Na niej spoczywa ciężka, bo ważąca aż 300 kg, marmurowa płyta, która może pochodzić nawet z X w. Jak wynika z raportu z 1844 r. wewnątrz ma znajdować się drewniana trumna – również z tego samego stulecia – zawierająca szczątki cesarza i fragmenty tkanin. Właśnie w 1844 r., a następnie po 1945 r. wprowadzono modyfikacje do konstrukcji grobowca, których celem było polepszenie jego stanu. Dziś wiemy, że działania te przyczyniły do jego pogorszenia. Umieszczone w połowie XIX w. żelazne zaciski doprowadziły do spękań skrzyni, a same zaczęły z czasem korodować, co w połączeniu z solą doprowadziło do zanieczyszczeń. Na spójność całej konstrukcji negatywnie wpływa też mikroklimat panujący w katedrze, dzięki któremu do środka przedostaje się wilgoć. W konsekwencji zagrożona była też trumna. 

Niepokojąca kondycja grobowca stała się zatem doskonałą okazją do przeprowadzenia prac, nie tylko konserwacyjnych, ale i badawczych tego wyjątkowego zabytku, którego znaczenie sięga poza granice Saksonii-Anhalt. Wieloetapowy projekt realizowany jest pod auspicjami Landesamts für Denkmalpflege und Archäologie Sachsen-Anhalt (LDA) i Kulturstiftung Sachsen-Anhalt. Zaangażowani zostali specjaliści z wielu dyscyplin naukowych: archeolodzy, konserwatorzy, eksperci z zakresu marmuru i wapienia, tekstyliów, zaprawy murarskiej drewna, żelaza, materiałów organicznych, a także entomologów. Spodziewane wyniki mają więc dostarczyć informacji nie tylko o samym Ottonie i jego pochówku, ale też o średniowiecznych praktykach pogrzebowych w ogóle oraz o historii środowiskowej katedry.

Wokół grobowca wybudowano ogrodzenie z płyt drewnopochodnych, które umożliwiało prowadzenie prac konserwatorskich przy jednoczesnym zachowaniu funkcji liturgicznych świątyni i dostępu do niej wiernych oraz turystów. Początkowo skupiono się na pracach dokumentacyjnych – wykonano szczegółowe fotografie, rysunki oraz skany 3D o wysokiej rozdzielczości. Do oceny stabilności podłoża wykorzystano georadar, zaś badania ultradźwiękowe do stwierdzenia luk konstrukcyjnych oraz wysokiego poziomu wilgoci.

W marcu 2025 r. po zdjęciu marmurowej pokrywy oczom archeologów ukazała się prosta sosnowa trumna spoczywająca na drewnianej desce, którą wzmocniono kamienną płytą, co dowodzi wcześniejszych prób stabilizacji grobowca. Wbrew dawniejszym domysłom naukowcy przypuszczają, że samą trumnę zbito nie w X w., a po pożarze w 1207 r. na potrzeby ponownego pochówku cesarza. Użyto wówczas gwoździ z kutego żelaza. Dolna część skrzyni uległa przegniciu, natomiast górna zachowała się w stosunkowo dobrym stanie – na tyle, że rozpoznano ślady jej otwierania na przestrzeni wieków. 

W ramach kolejnego etapu badań podniesiono w czerwcu 2025 r. wieko trumny, wewnątrz której znajdowała się mieszanina kości, osadów, resztek roślin i tkanin. Fragmenty tych ostatnich zachowały się w wyjątkowo delikatnym stanie, ale zdołano określić, że miały czerwoną i niebieską barwę, a nawet wzór w romby. Z kolei analiza antropologiczna wykazała, że szczątki kostne należały do starszego mężczyzny o ponadprzeciętnym – jak na wczesne średniowiecze – wzroście, co zdaje się pasować do tego co wiemy o Ottonie I. Dalsze ich badania skupią się na analizie stanu zdrowia Ottona, jego diecie oraz cechach fizycznych. Oprócz tego zidentyfikowano też skorupki jajek, które dość często umieszczano w grobach chrześcijańskich jako symbol zmartwychwstania Chrystusa (w pogaństwie wiązano jajka również z odrodzeniem i obrzędami wiosennymi). 

Ze względu na skalę zniszczeń sarkofag musi zostać tymczasowo przeniesiony w inne miejsce, aby ustabilizować podłoże i zapobiec dalszemu wnikaniu soli i wilgoci. Pozwoli to ekspertom na bezpieczne usunięcie niszczejących żelaznych elementów i poprawę podpór konstrukcyjnych stabilizujących sarkofag. Po zakończeniu prac konserwatorskich szczątki Ottona zostaną ponownie pochowane w nowo zaprojektowanej trumnie. Wszystkie szczątki ludzkie i przedmioty związane z pogrzebem pozostaną w Magdeburgu przez cały okres trwania projektu.

________________
Ewelina Siemianowska (ur. 1981) historyk i archeolog, oba kierunki ukończyła na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Interesuje się wczesnym średniowieczem, w tym zwłaszcza osadnictwem i komunikacją, którym poświęciła szereg artykułów naukowych. Jest redaktorem portalu wczesneśredniowiecze.pl.

Powyższy artykuł jest chroniony przez przepisy prawa autorskiego.
Redakcja wyraża zgodę na kopiowanie i przedrukowywanie tylko całości artykułu pod warunkiem zamieszczenia imienia i nazwiska autora, informacji o nim oraz informacji o źródle (link do wczesneśredniowiecze.pl).